Σχόλιο στη
γιορτή του Αγίου Πνεύματος και της Πεντηκοστής
Η λέξη
«πνεύμα» σημαίνει φύσημα, άνεμος. Από τον
πλούτο της πανανθρώπινης εμπειρίας και των ανθρώπινων γλωσσών, αυτό –το φύσημα,
ο άνεμος– προκρίθηκε, για να σκιαγραφηθεί μια ύπαρξη ασύλληπτη, ελεύθερη,
ασυμμάζευτη: το Άγιο Πνεύμα. Γιατί έτσι εμφανίζεται στην χριστιανική αφήγηση
αυτή η θεϊκή υπόσταση: ως
κάποιος που βρίσκεται παντού, γεμίζει τα πάντα, χαρίζεται σε όλους, αγγίζει
όλους, μα… δεν αρπάζει κανέναν!
Παρόν
παντού, κι ωστόσο μάστορας στην έκπληξη! Ίσως ακούγεται παράδοξο αυτό, γιατί
κάτι που ήδη βρίσκεται εδώ, δεν αποτελεί έκπληξη! Μα ακριβώς αυτή η
παραδοξολογία θέλει να δείξει πως για την πίστη το Πνεύμα δεν είναι μια
απρόσωπη απεραντοσύνη (όπως είναι π.χ. το πέλαγος ή η ατμόσφαιρα ή η βαρύτητα),
αλλά μια απεραντοσύνη με
προσωπικότητα. Όχι
δηλαδή ως κάτι που απλώς υπάρχει,
αλλά ως κάποιος που δρα και
επιθυμεί και αποζητά με
κάθε άνθρωπο σχέση προσωπική. Γι’ αυτό άλλωστε είπα πως δεν
αρπάζει κανέναν. Δεν είναι ούτε σαν τον τυφώνα που σαρώνει, ούτε καν σαν τον
αέρα που τον εισπνέεις υποχρεωτικά. Είναι, θα έλεγα, ο μόνος άνεμος που
θέλει τη συγκατάθεσή μου για να περάσει στα πνευμόνια μου.
Είναι
μάστορας στην έκπληξη, γιατί φέρνει απρόσμενες προοπτικές, οι οποίες δεν
μπορούν να γεννηθούν από τη νομοτέλεια της φύσης και από την εντελέχεια του
κόσμου. Χαρίζει στο
σύμπαν δυνατότητες τις οποίες αυτό δεν τις έχει από μόνο του. Το
προσκαλεί δηλαδή σε έναν νέο τρόπο ύπαρξης, όπου τον τελευταίο λόγο δεν τον
έχει ο θάνατος. Είναι ο
τρόπος ύπαρξης μιας συντροφιάς η οποία δονείται από την αγάπη, δίχως λήξη και
δίχως πλήξη. Γιατί καθένας της συντροφιάς κινείται αδιάκοπα με
πόθο προς τους άλλους, και ποτέ όλοι τους δεν γίνονται πολτός, ούτε κονιορτός. Τη συντροφιά αυτή οι χριστιανοί την
λένε Αγία Τριάδα.
Θάνατος
είναι το βιολογικό τέρμα, θάνατος είναι και η μισαλλοδοξία, θάνατος και οι
μικροί ή μεγάλοι ολοκληρωτισμοί. Το Άγιο Πνεύμα λοιπόν φυσά στα μάτια για να
καθαρίσει τη ματιά, φυσά στην καρδιά για να την αποτοξινώσει, φυσά
απελευθέρωση, φυσά ώστε η ζωή να γίνει κοινωνία
με την ουσιαστικότερη έννοια του κοινωνείν: ολόκληρη η ζωή να είναι ολονών, κι
όχι να κατακερματίζεται σαν λεία που την μοιράζονται μεταξύ τους πειρατές.
Και κάθε εταίρος αυτής της ζωής να είναι πρόσωπο διαφορετικό και μοναδικό, μα
όχι μοναχικό – σαν τη συντροφιά που προανέφερα δηλαδή.
Μπορεί όλα αυτά να μοιάζουν αφηρημένες καλολογίες. Τι να κάνουμε όμως;
Ακόμα κι όταν μιλάμε για τα αβυσσαλέα του έρωτα, πάλι ο λόγος μπορεί να ηχεί
σαν φλυαρία. Μα, ποιον άλλο δρόμο έχουμε, εκτός του να σμιλεύουμε τις φράσεις
μας με σεβασμό στις λέξεις, ώστε αυτές να μας παραπέμπουν σε νοήματα και σε
πράγματα πέρα κι απ’ αυτές τις ίδιες; Αυτήν ή αυτόν που αγαπώ δεν έχει νόημα να
τον αναλύσω χημικά. Τη
φωτιά της αγάπης την συνδαυλίζει η ποίηση, όχι οι μικροβιολογικές απαντήσεις.
Παρόμοια, δεν έχω να αναλύσω το Πνεύμα, έχω όμως να λέω για τις εκπλήξεις του
και για τις ανατροπές του και για το αδάμαστό του. Έτσι, λοιπόν, το Άγιο Πνεύμα είναι
σαν άνεμος (μα δεν είναι άνεμος), είναι σαν περιστέρι (μα δεν είναι περιστέρι),
είναι σαν φωτιά (μα δεν είναι φωτιά)!
Πώς
περιγράφει το ευαγγέλιο την εισβολή του Πνεύματος κατά την ημέρα της
Πεντηκοστής στο σπίτι όπου ήταν μαζεμένοι οι μαθητές του Χριστού; Σαν τη βουή
που κάνει ο δυνατός άνεμος, και σαν γλώσσες φωτιάς. Και με την εισβολή του
ανοίγει την παρέα εκείνη στην οικουμένη.
Η αφήγηση μιλά για το άνοιγμα στην ετερότητα και στην πολυεθνικότητα, στους ανθρώπους
από δεκαέξι διαφορετικούς λαούς που βρίσκονταν στην πόλη τότε, και οι οποίοι
καταλάβαιναν τα λόγια των αποστόλων καθένας στη δική του γλώσσα.
Αυτό κι αν είναι φώτιση! Εκείνο που είχε φέρει πριν από πενήντα μέρες ο Χριστός
(δηλαδή η Ανάσταση, η θανάτωση του θανάτου) γίνεται τώρα δώρο και πρόσκληση
προς όλη την οικουμένη.
Στην
καθιερωμένη (βυζαντινή) εικόνα της Πεντηκοστής οι μαθητές δεν σχηματίζουν κύκλο, δηλαδή
δεν συγκροτούν πια μια αυτάρκη παρεούλα ή μια περίλκειστη φράξια. Κάθονται έτσι ώστε να σχηματίζεται
ημικύκλιο ή πέταλο, δηλαδή μια κοινότητα ανοιχτή. Δείτε ότι στο
κάτω μέρος της εικόνας ζωγραφίζεται ανθρωπομορφικά, γενειοφόρος και με
ανοιγμένα χέρια, ο κόσμος όλος.
Στου κόσμου τα πάθια και τις αγωνίες μάς ανοίγει το Πνεύμα! Και
θα ανταποκριθούμε, αν μείνουμε ασκεπείς την ώρα της επίσκεψής του, και αν
γουστάρουμε τρελά να εκτεθούμε στον ανυπόταχτο άνεμο. Αναμαλλιασμένοι ναι,
αεροστεγείς όχι!
Εφημερίδα
“Δήμος και Πολιτεία” Αρ. φύλλου 13
Του Θανάση
Ν. Παπαθανασίου, Αν. Καθηγητή της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας,
Διευθυντή του περιοδικού «Σύναξη»