Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί, σήμερα είναι μια ξεχωριστή μέρα. Μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως τη γενέθλιο μέρα της Εκκλησίας του Χριστού μας. Σήμερα τιμούμε το τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, το Άγιον Πνεύμα, τον Παράκλητο, αλλά ταυτόχρονα και όλα τα πρόσωπα του Τριαδικού Θεού μας. Χθες Κυριακή της Πεντηκοστής είχαμε την κάθοδο του Παναγίου Πνεύματος με τη μορφή της φλόγας επί των κεφαλών των Αποστόλων. Η κάθοδος αυτή του Παρακλήτου, που ο Κύριος μας την είχε υποσχεθεί στους μαθητές του, πλήρωσε τους παρευρισκομένους στο υπερώο Αποστόλους με όλες τις Χάρες και τις Δωρεές του Παναγίου Πνεύματος. Η κάθοδος Του στον κόσμο την ευλογημένη εκείνη ημέρα της Πεντηκοστής, στο υπερώο της Ιερουσαλήμ,, σήμανε μια νέα εποχή για την πορεία του κόσμου και την ιστορία της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους.
Ο ερχομός του Παρακλήτου ήταν κάτι σαν «εκ του ουρανού ήχος, ώσπερ φερομένης πνοής βιαίας» και η ορατή παρουσία Του ήταν ως «γλώσσαι ωσεί πυρός», το Οποίον «εκάθισέ τε εφ' ένα έκαστον αυτών». Σύμφωνα τις Πράξεις των Αποστόλων, μεταμόρφωσε κυριολεκτικά τους αγράμματους μαθητές σε νέες προσωπικότητες, με πρώτο ορατό σημείο το φαινόμενο του «λαλείν ετέραις γλώσσας καθώς το Πνεύμα εδίδου αυτοίς αποφθέγγεσθαι». Ένα άλλο φαινόμενο της μεταμορφώσεως των Αποστόλων υπήρξε η θαρραλέα ομιλία του Πέτρου προς τους εκστατικούς όχλους της Ιερουσαλήμ.
Κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας ο Ιερεύς λέγει μια Ευχή αναφερόμενος προς τον Τριαδικό Θεό. «Συ γαρ ει Θεός ανέκφραστος, απερινόητος, αόρατος, ακατάληπτος, αεί ων, ωσαύτος ων, Συ και ο Μονογενής Σου Υιός και το Πνεύμα Σου το Άγιον». Απευθύνεται δηλαδή ο Λειτουργός Ιερεύς προς το Θεό Πατέρα και λέγει, Εσύ είσαι Θεός που δεν μπορούμε να σε περιγράψουμε, που δεν Σε χωράει το μυαλό μας, που είσαι αόρατος διότι είσαι πνεύμα, που δεν μπορούμε να Σε καταλάβουμε, που είσαι ο πάντοτε Υπάρχων, Εσύ και ο Μονογενής Σου Υιός και το Πνεύμα Σου το Άγιο. Εσύ ο Τριαδικός Θεός μας. Οι Θεοφόροι Πατέρες φωτιζόμενοι από το Άγιο Πνεύμα εδογμάτισαν και θέσπισαν το Σύμβολο της Πίστεως που μέσω αυτού μπορούμε να προσεγγίσουμε το Μυστήριον τούτο, το Δόγμα της Αγίας Τριάδος που δεν μπορεί να εξηγηθεί και να κατανοηθεί από κανένα ανθρώπινο μυαλό.
Πιστεύουμε σε ένα Θεό, ;ιού είναι τέλειος και όχι ατελής. Η μία Θεία ουσία είναι απλή και όχι σύνθετη. Γι' αυτό και όταν λέμε πώς πιστεύουμε σε Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα, δεν εννοούμε τρεις Θεούς, αλλά Έναν, Μία ουσία σε τρεις υποστάσεις.
Στις ευχές που διαβάζει κατά τον εσπερινό της Πεντηκοστής ο Ιερεύς απευθύνεται προς το πρώτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, τον Πατέρα, με τους παρακάτω χαρακτηρισμούς, άχραντε, αμίαντε, άναρχε, αόρατε, ακατάληπτε, ανεξιχνίαστε, αναλλοίωτε, ανυπέρβλητε, αμέτρητε, ανεξίκακε. Η ουσία του Θεού δεν μπορεί να συλληφθεί, να καταληφθεί δια του νου. «Άπειρον το Θείον και ακατάληπτον και εν μόνο Αυτού καταληπτόν η απειρία και η ακαταληψία Αυτού» όπως ο Άγιος Ιωάννης του Δαμασκηνός λέγει. Δεν μπορούμε να Τον καταλάβουμε δια του νου. Γι' αυτό και Τον προσεγγίζουμε με χαρακτηρισμούς που φέρουν το στερητικό Α, δηλαδή με αυτό που εμείς δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε.
Ό Πατέρας είναι η μοναδική αιτία και η μοναδική πηγή, από την οποία πηγάζει η θεία ύπαρξη του Υιού δια της προαιώνιου γεννήσεως, και του Αγίου Πνεύματος δια της προαιώνιου εκπορεύσεως. Τα τρία Πρόσωπα της μιας Θεότητας αλληλουπάρχουν και δεν συγχέονται. Κάθε πρόσωπο της Αγίας Τριάδος είναι μοναδικό, ανεπανάληπτο, αναντικατάστατο, ακριβώς διότι βρίσκεται σε αδιάκοπη κοινωνία και σχέση με άλλα πρόσωπα.
Ο Υιός δεν είναι κτίσμα αλλά Κτίστης, δι' Αυτού εκτίσθησαν τα πάντα τα ορατά και τα αόρατα, και δεν υπάρχει τίποτε που να μην κτίστηκε απ' Αυτόν. Γι' αυτό και χαρακτηρίζεται πρωτότοκος «πάσης κτίσεως», επειδή «δι' αυτού εκτίσθησαν τα πάντα». Μ' αυτή την έννοια είναι «η αρχή» δηλαδή η αιτία, ο Δημιουργός «της κτίσεως του Θεού». Σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη η Εκκλησία θεμελιώνεται πάνω στην ομολογία πώς ο Χριστός είναι Θεάνθρωπος, πώς δηλαδή στο πρόσωπο του Χριστού ενώθηκε ο Θεός με τον άνθρωπο «αδιαιρέτως, ατρέπτως, ασυγχύτως,_αχωρίστως», και ο άνθρωπος ήλθε σε πραγματική κοινωνία με τον Θεό, στο πρόσωπο του Χριστού. Ενώθηκε υποστατικά, δηλαδή σε μία και μοναδική υπόσταση, ο Θεός και ο άνθρωπος. Η ενανθρώπιση του Υιού και Λόγου του Θεού έγινε τη συνεργεία του Αγίου Πνεύματος. «Πνεύμα Άγιον επελεύσεται επί σε και δύναμις υψίστου επισκιάσει σοι» ανήγγειλε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στην Θεοτόκο τη στιγμή του Ευαγγελισμού Της.
Το Άγιο Πνεύμα δεν είναι κάποια απρόσωπη δύναμη, αλλά ιδιαίτερο Πρόσωπο, το τρίτο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Το Πανάγιο Πνεύμα εκπορεύεται, δηλαδή έχει την αιτία της αϊδίου υπάρξεως Του από τον Πατέρα και στέλνεται σε μας δια του Υιού, προκειμένου να τελειώσει το έργο του Υιού. Για τη σωτηρία του κόσμου αποστέλλεται το Πανάγιο Πνεύμα εκ του Πατρός δια του Υιού. Όπως η δημιουργία έγινε εκ του Πατρός δια του Υιού εν Αγίω Πνεύματι, έτσι και η αναδημιουργία, δηλαδή η σωτηρία του κόσμου συντελείται με τη συμμετοχή και των τριών Θείων Προσώπων.
Το Άγιον Πνεύμα ήταν πάντοτε παρόν, μαζί με τα άλλα δύο Θεία Πρόσωπα της Τριάδος, στην διαδικασία της δημιουργίας του κόσμου. «Πνεύμα Κυρίου πεπλήρωκε την οικουμένην». Είναι το Πνεύμα του Θεού, το Οποίο επισκιάζει, διαπερνά και ζωογονεί τα πάντα. Τακτοποιεί και ωραιοποιεί την δημιουργία του Θεού.
Ο Παράκλητος, «το Πνεύμα της αληθείας», γίνεται ο συνεχιστής του απολυτρωτικού έργου του Χριστού «εις τον αιώνα» . Αυτός παίρνει τη θέση Του στο έργο της σωτηρίας. «Εάν δε πορευθώ, πέμψω αυτόν (τον Παράκλητον) προς ημάς και ελθών εκείνος ελέγξει τον κόσμον περί αμαρτίας και περί δικαιοσύνης και περί κρίσεως ...» διαβεβαίωσε ο Χριστός τους μαθητές Του, λίγο πριν το εκούσιο πάθος Του.
Ό Υιός και Λόγος του Θεού συνεχίζει να είναι υποστατικά ενωμένος με το σώμα Του και σαν κεφαλή της Εκκλησίας είναι πάντοτε ενωμένος μαζί μας. Την παρουσία του Χριστού ενεργοποιεί το Άγιο Πνεύμα στη ζωή της Εκκλησίας, γι' αυτό και η Εκκλησία είναι «στύλος και εδραίωμα της αληθείας». Στο Σώμα του Χριστού, «στους αγίους» παραδόθηκε η Αγία μας Πίστη «άπαξ», μία για πάντα, όποιος δεν ανήκει σ' αυτό το Σώμα, δεν μπορεί να ερμηνεύσει σωστά την Αγία Γραφή. Μ’ αυτή την έννοια ή Ιερή Παράδοση είναι η εμπειρία της Εκκλησίας, η ιερή μνήμη της Εκκλησίας, πού διαφυλάσσεται σαν πολύτιμος θησαυρός.
Η αιρετική προσθήκη της βλάσφημης διδασκαλίας της εκ και του Υϊού εκπορεύσεώς Του από τους παπικούς, αποτελεί σοβαρή εκτροπή από την βιβλική και Αγιοπατερική διδασκαλία της αρχέγονης Εκκλησίας και ανατροπή της Χριστιανικής Πίστεως περί Υποστατικών ιδιωμάτων των Θείων Προσώπων της Αγίας Τριάδος. Οι μετά το σχίσμα Πατέρες, Ομολογητές και Διδάσκαλοι της Εκκλησίας μας, με προεξάρχοντες τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, τον Άγιο Μάρκο τον Ευγενικό, έδωσαν τιτάνιους αγώνες κατά αυτής της αιρετικής διδασκαλίας, διότι θεωρήθηκε ως μια ακόμα σοβαρή τριαδολογική κακοδοξία, η οποία βεβηλώνει το μυστήριο της υπάρξεως του Τριαδικού Θεού.
Το Άγιο Πνεύμα μοιράζει χαρίσματα στους πιστούς τα οποία είναι χρήσιμα για τη σωτηρία τη δική τους, αλλά και για το σωστικό έργο της Εκκλησίας. Σε άλλον «δίδοται λόγος σοφίας, άλλω δε λόγος γνώσεως κατά το αυτό Πνεύμα, ετέρω δε πίστις εν τω αυτώ Πνεύματι, άλλω δε χαρίσματα ιαμάτων εν τω αυτώ Πνεύματι, άλλω δε ενεργήματα δυνάμεων, άλλω δε προφητεία, άλλω δε διακρίσεις πνευμάτων, ετέρω δε γένη γλωσσών, άλλω δε ερμηνεία γλωσσών. Πάντα δε ταύτα ενεργεί το εν και το αυτό Πνεύμα, διαιρούν ιδία εκάστω καθώς βούλεται».
Το Άγιο Πνεύμα διαχέει τις άκτιστες δωρεές του Θεού στους ανθρώπους και ολόκληρη τη δημιουργία. Αυτό είναι ο πραγματικός τελετουργός των Ιερών Μυστηρίων της Εκκλησίας μας, μέσω των οποίων οι πιστοί αγιαζόμαστε και σωζόμαστε. Αυτό καθιστά τους λειτουργούς της Εκκλησίας μας κεχαριτωμένα, όργανα Του, για την επιτέλεση του σωστικού έργου του λαού του Θεού. Αυτό εμπνέει πνεύματα προφητείας και σοφίας. Αυτό διαφυλάσσει την Εκκλησία από τις επιβουλές των οργάνων της πλάνης και του ψεύδους. Αυτό μοιράζει χαρίσματα στους πιστούς και πραγματοποιεί την υιοθεσία μας στο Θεό. Αυτό συγκροτεί όλον τον θεσμό της Εκκλησίας.
Στους έσχατους και δύσκολους καιρούς που ζούμε, η Ορθόδοξη Εκκλησία του Χριστού μας βάλλεται πανταχόθεν. Ακόμη και από χείλη διαφόρων δήθεν ορθόδοξων θεολογούντων κατά διαστήματα
διατυπώνονται θέσεις που στην καλύτερη περίπτωση θα τις χαρακτηρίζαμε ξένες και αλλότριες προς Ορθόδοξη Πίστη που κληρονομήσαμε από τους Πατέρες μας. Το Μυστήριον τούτο, Το Δόγμα της Αγίας Τριάδος είναι και παραμένει το «Κεφάλαιον της Πίστεως» ό πως ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος το χαρακτηρίζει. Τούτο το φοβερό Μυστήριον, το απερηνόητο και ανερμήνευτο, συμπυκνώνεται στα παρακάτω.
Ένας Θεός σε τρεις υποστάσεις. Τρεις υποστάσεις προσκυνητές. Ένας Θεός διακρινόμενος σε τρία Πρόσωπα. Και το κάθε Πρόσωπο, Πατήρ Υιός και Αγιο Πνεύμα είναι όλος Θεός και όχι μέρος της Θεότητος. Όλος Θεός ο Πατήρ, Όλος Θεός ο Υιός, Όλος Θεός το Πνεύμα το Άγιον. Ο Θεός είναι Μονάς. Ένας Θεός, Ένας κατά την ενιαία και αδιαίρετη ουσία Του. Ο Θεός όμως, είναι και Τριάς. Τριαδικός Θεός. Είναι Αγία Τριάς ως προς τα Πρόσωπα τις Υποστάσεις Του. Η μια Υπόσταση, Πρόσωπο, διακρίνεται από το άλλο. Αλλά και τα τρία Πρόσωπα της Θεότητας είναι αχώριστα και αδιαίρετα μεταξύ τους και έχουν και τα τρία την ίδια και αυτή ουσία, φύση και ενέργεια. Έχουν την ίδια γνώμη, παίρνουν την ίδια Απόφαση και στην ίδια Ενέργεια και Πράξη προβαίνουν. Έχουν μια Θέληση, ένα Θέλημα. Είναι λοιπόν «Μονάς εν Τριάδι και Τριάς εν Μονάδι»
Θεός ο Πατήρ, Θεός ο Υιός, Θεός και το Αγιον Πνεύμα, Αναρχος ο Πατήρ, Συνάναρχος ο Υιός, Συνάναρχον και Συναϊδιον το Αγιο Πνεύμα, Παντοδύναμος ο Πατήρ, Παντοδύναμος ο Υιός, Παντοδύναμον και το Πνεύμα το Αγιο. Ο πατήρ είναι Αγέννητος, ο Υιός Γεννητός, το Πανάγιο Πνεύμα είναι Εκπορευτόν εκ του Πατρός. Ο Υιός γεννάται από τον Πατέρα αιδίως, αχρόνως, ανερμηνεύτως. Δεν υπήρξε στιγμή που να μην είναι γεννημένος. Παρά ταύτα γεννήθηκε εν χρόνω, εκ Πνεύματος Αγίου, δια της Υπεραγίας Θεοτόκου, στο πρόσωπο του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, απάτωρ ως άνθρωπος και αμήτωρ ως Θεός.
Μέγα Σημείο που καταδεικνύει την Τριαδικότητα του Θεού, μας έδωσε ο Άγιος Σπυρίδων στην Α Οικουμενική Σύνοδο, όταν μπροστά στον αιρεσιάρχη Άρειο που βλάσφημα ισχυριζόταν ότι ο Υιός και Λόγος του Θεού, ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, το Δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, είναι κτίσμα και όχι ομοούσιος του Πατρός, πήρε ένα κεραμίδι στο χέρι του και αφού παρακάλεσε το Θεό το έσφιξε, και ευθύς από πάνω ξεπήδησε φωτιά, στο χέρι του έμεινε το χώμα και κάτω έρευσε το νερό. Τα τρία συστατικά του κεραμιδιού που ήταν αχωρίστως ενωμένα ως «Μονάς εν Τριάδι και Τριάς εν Μονάδι» .
Αυτή είναι η πίστη των Πατέρων μας, αυτή κληρονομήσαμε, αυτή πρέπει να ομολογούμε και αυτή θα πρέπει να παραδώσουμε στους επόμενους από εμάς αναλλοίωτη, έως τη συντέλεια των αιώνων.
«Αύτη η πίστις των Αποστόλων,
αύτη η πίστις των Πατέρων,
αύτη η πίστις των Ορθοδόξων,
αύτη η πίστις την Οικουμένην εστήριξεν»
.
Ζει Κύριος ο Θεός ημών